ماركسی نوێ
ماركس لەگەڵ سۆسیالیستەكانی پێش خۆی و سۆسیالیستانی هاوسەردەمی خۆی جیاوازی بنەڕەتی هەبوو، بەو بڕوایەی كە لای ئەو سۆسیالیزم تەنیا بە ویست و خواست نابێ، چ ئەم ویستە هەڵبژاردنی ئازادانەی سۆسیالیزم بێت، یان بە زۆر و سەپاندن بێت، بۆیە سۆسیالیزم لە لای ماركس لە قۆناغی گونجاوی مێژوودا دێتەدی. بڕواكانی ماركس بەشێوەیەك بوو كە لەیەك كاتدا هەم […]
دادپه‌روه‌ری و گه‌شه‌ی دیارده‌یه‌ک.
دادپه‌روه‌ری ده‌سته‌واژه‌یه‌كی ئیخلاقی و سیاسییه و له هه‌موو کۆمه‌ڵگه و نه‌زمێکی سیاسییدا رۆڵێکی به‌رچاو و حه‌یاتیی هه‌یه. ڕه‌نگه ته‌نیا ده‌سته‌واژه‌ی ئازادی بتوانێ هاوشێوه‌ی دادپه‌روه‌ری کاریگه‌ر بێ و چه‌شنی ئیده‌ئالێکی نۆڕماتیڤی بڕی هه‌بێ. چ کۆمهڵگهی سوونه‌تی و چ کۆمه‌ڵگه مۆدێڕنه‌کان، هه‌ریه‌ک به شێوه‌یه‌ک و له سه‌ر بنه‌مای کۆمه‌ڵێک ده‌ق ئه‌و ده‌سته‌واژه به ناوه‌رۆک و واتا پڕ […]
سه‌باره‌ت به ده‌سته‌واژه‌ی یه‌کسانیی
بیرمه‌ندی ئه‌مریکایی “ڕۆناڵد دوۆرکین” زۆر به شیاوی ئاوڕ له گه‌شه‌ی ناوه‌رۆکی ده‌سته‌واژه‌ی یه‌کسانیی ده‌داته‌وه، ناوبراو ئاماژه به یه‌کسانیی ده‌رفه‌ت و ئیمکانیاتی شارۆمه‌ندان ده‌دات؛ “دوۆرکین” بۆ سه‌لماندنی زه‌رووره‌تی ئه‌و ناوه‌رۆکه په‌نا ده‌باته به‌ر پڕه‌نسیپێکی باڵای ئیخلاق و زۆر که‌متر هاوشێوه‌ی “جۆن ڕۆڵس” پڕه‌نسیپی هاوکاریی شارۆمه‌ندان ده‌کاته پێوه‌ر، واوه‌تر ماڵئاوایی له پڕه‌نسیپی بڕیارنامه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی ده‌کات و ڕوانگه‌و […]
دیدارێک له گەڵ پڕۆفیسۆر د. گێرنۆت بوێمە ( ١)
دیدارێک له گه‌ڵ پڕۆفیسۆر د. گێرنۆت بوێمه‌دا (به‌شی ١) ئاماده‌کار و وه‌رگێرانی ئه‌م گفتوگۆیه که‌وتۆته ئه‌ستۆی د. هیوا عه‌لیدوست. سازدانی ئه‌م رووبه‌ڕووبوونه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ سه‌ره‌تای ئه‌م ساڵ، به‌داخه‌وه به‌ڕێز پڕۆفیسۆر د. گێرنۆت بوێمه چه‌ند حه‌وتوو پاش ئه‌م چاوپێکه‌وتنه کۆچی دوایی کرد. هێما: به‌ڕێز پڕۆفیسۆر د. بوێمه، ئێمه ئه‌مڕۆ سه‌باره‌ت به تازه‌ترین به‌رهه‌متان گفتوگۆیه‌که‌مان ده‌بێ، دوایین […]
دیاردە
دیاردە لە ناو وشەنامەی ئاڵمانی (Deutsche Wörterbuch Duden) ئاوا باس لە دیاردە (Phänomen) و دیاردەناسی (Phänomenologie) کراوە: “دەرکەوتنی سروشتی شتەکان، زانستی ناسینی شتەکان”. لە وشەنامەی فەلسەفە (Wörterbuch der philosophischen Begriffe)دا هاتووە: “دەرکەوتنە ڕووی شتەکان، دەرکەوتن(هاتنە بەرچاو)ی شتەکان، دەرکەوتنی مانابەخش. تێگەیشتن لە ناوەرۆکی هەر چەشنە شتێک”. لەم پێوەندییەدا مانای فێنۆمێنالیسمووس (Phänomenalismus) (دیاردەگەرایی) ئاوا لێکدراوەتەوە: “شته‌کان (Gegenstände) […]
دیدارێک له گه‌ڵ شێرزاد حه‌سه‌ن
هێما: به‌ڕێز شێرزاد حه‌سه‌ن، ئێوه وه‌ک پسپۆڕێکی بواری په‌روه‌رده، وه‌ک ڕه‌خنه‌گرێکی ئه‌و بواره، به چ شێوه‌یه‌ک بۆ ده‌سته‌واژه‌ی دادپه‌روه‌ری ده‌ڕوانن، واته ئایا ده‌سته‌واژه‌ی دادپه‌روه‌ری له پانتایی نیزامی په‌روه‌رده‌دا له کوردستان ده‌ورێک ئه‌گێڕێ؟ شێرزاد حه‌سه‌ن: له راستییدا چه‌مکی دادپه‌روه‌ری هه‌ر له یۆنانی کۆنه‌وه (جا خودی ڕێنه‌سانسیش قه‌رزداری یۆنان ماوه‌ته‌وه)، هه‌ر لهو کاته‌وه تۆمارکردن دێته ئاراوه، له […]
ژن، ژیان
پێشکه‌ش به دایکم “ئامین پیرۆتی”، ژنانی نیشتمان، ژینا و ژیناکان ژن، ژیان ژن مرۆڤ بە نێر و مێ دابەش دەکرێن و هەرکیان مرۆڤی همۆساپێنن. بوون و نەبوون له هەرکیانه‌وه دێ و هیچیان له‌ویتر بانتر و ژێرتر نییه. چیرۆکی خەیاڵی ئادەم و حەوا، تێگه‌یشتنی خودا- به‌نده، خالق و مه‌خلوق و بۆچوونی زۆرینه‌ی فه‌یله‌سووف و بیرمه‌ندی سه‌رگۆی […]
دادپه‌روه‌ری و گه‌شه‌ی دیارده‌یه‌ک.
دادپه‌روه‌ری ده‌سته‌واژه‌یه‌كی ئیخلاقی و سیاسییه و له هه‌موو کۆمه‌ڵگه و نه‌زمێکی سیاسییدا رۆڵێکی به‌رچاو و حه‌یاتیی هه‌یه. ڕه‌نگه ته‌نیا ده‌سته‌واژه‌ی ئازادی بتوانێ هاوشێوه‌ی دادپه‌روه‌ری کاریگه‌ر بێ و چه‌شنی ئیده‌ئالێکی نۆڕماتیڤی بڕی هه‌بێ. چ کۆمهڵگهی سوونه‌تی و چ کۆمه‌ڵگه مۆدێڕنه‌کان، هه‌ریه‌ک به شێوه‌یه‌ک و له سه‌ر بنه‌مای کۆمه‌ڵێک ده‌ق ئه‌و ده‌سته‌واژه به ناوه‌رۆک و واتا پڕ […]
سه‌باره‌ت به ده‌سته‌واژه‌ی یه‌کسانیی
بیرمه‌ندی ئه‌مریکایی “ڕۆناڵد دوۆرکین” زۆر به شیاوی ئاوڕ له گه‌شه‌ی ناوه‌رۆکی ده‌سته‌واژه‌ی یه‌کسانیی ده‌داته‌وه، ناوبراو ئاماژه به یه‌کسانیی ده‌رفه‌ت و ئیمکانیاتی شارۆمه‌ندان ده‌دات؛ “دوۆرکین” بۆ سه‌لماندنی زه‌رووره‌تی ئه‌و ناوه‌رۆکه په‌نا ده‌باته به‌ر پڕه‌نسیپێکی باڵای ئیخلاق و زۆر که‌متر هاوشێوه‌ی “جۆن ڕۆڵس” پڕه‌نسیپی هاوکاریی شارۆمه‌ندان ده‌کاته پێوه‌ر، واوه‌تر ماڵئاوایی له پڕه‌نسیپی بڕیارنامه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی ده‌کات و ڕوانگه‌و […]
ئازادی به شێوەیەکی دیکه
ئاخافتنێکی کراوه له ته‌ک دوکتۆر دیتمار ڤێبه‌ر−دا دوکتۆر ڤێبه‌ر ساڵانێکی زۆر له زانکۆی شاری دارمشتات (وڵاتی ئاڵمان) له بواری په‌روه‌رده‌دا ده‌رسی وتۆته‌وه، ناوبراو ئێستا بەڕێوەبەر و سه‌رپه‌رشتی خوێندنگه‌یه‌که له هه‌مان شاردا. دوکتۆر هیوا ئه‌م دیداره‌ی له مانگی ژانویەی ٢٠٢٢–دا ئه‌نجام داوه و ئه‌رکی وه‌رگێڕانی گفتوگۆکه‌شی له زمانی ئاڵمانییه‌وه بۆ سه‌ر زمانی کوردی گرتۆته ئه‌ستۆ. «به‌ڵێ، […]
گۆمی زرێوار کەوتووەتە بارودۆخێکی سامناکەوە
د. باقر فەرەنگیس – رەشاد مستەفا سوڵتانی ئەگەر شارۆمەندانی کوردستان هەڵویستێکی مێژوویی و هیمەتێکی بەرز و مرۆڤدۆستانەی ژینگەپارێزی نیشان نەدەن، بێگومان نەتەوەی کورد شاهیدی وشکبوون و لەناوچوونی زرێوار دەبن و، تەنیا دەتوانن لەئەتڵەسی جێوگرافیایی چاویان بەنەخشەی ئارشیوکراوی زرێوار بکەوێت. ١. بۆ پرسی ژینگەمان هەڵبژارد؟ ڕۆژ بوو بە حەوتوو و حەوتوو بوو بەمانگ و مانگیش […]
دیدارێک له گه‌ڵ د. که‌ماڵ سێدۆ
هێما: ئیوه خۆتان له ئینستیتووتێکدا ئیش ده‌که‌ن که ئاوڕ له نه‌ته‌وه ژێرده‌سته‌کان و نه‌ته‌وه هه‌ڕه‌شه‌لێکراوه‌کان ئه‌داته‌وه، واته ئاوڕدانه‌وه لهو نه‌ته‌وانه که به‌پێی یاسا و ڕێسا نێونه‌ته‌وه‌یه‌کان زوڵم و سته‌مێکی گه‌وره‌یان لێده‌کرێ. ئێوه خۆتان به گشتی دۆخی سیاسه‌تی نێونه‌ته‌وه‌یی چۆن ده‌خوێننه‌وه و پێتان وایه تا چ راده‌یه‌ک لهو ئاسته‌دا دادپه‌روه‌ری به‌دی ده‌کرێ؟ ئێمه که‌م تا زۆر […]
دیدارێک له گه‌ڵ شێرزاد حه‌سه‌ن
هێما: به‌ڕێز شێرزاد حه‌سه‌ن، ئێوه وه‌ک پسپۆڕێکی بواری په‌روه‌رده، وه‌ک ڕه‌خنه‌گرێکی ئه‌و بواره، به چ شێوه‌یه‌ک بۆ ده‌سته‌واژه‌ی دادپه‌روه‌ری ده‌ڕوانن، واته ئایا ده‌سته‌واژه‌ی دادپه‌روه‌ری له پانتایی نیزامی په‌روه‌رده‌دا له کوردستان ده‌ورێک ئه‌گێڕێ؟ شێرزاد حه‌سه‌ن: له راستییدا چه‌مکی دادپه‌روه‌ری هه‌ر له یۆنانی کۆنه‌وه (جا خودی ڕێنه‌سانسیش قه‌رزداری یۆنان ماوه‌ته‌وه)، هه‌ر لهو کاته‌وه تۆمارکردن دێته ئاراوه، له […]
شۆڕشی ژینا، خاڵێکی وەرچەرخان لە مێژووی سیاسیی کوردستان و ئێران
ئه‌وه زیاتر لە پێنج مانگ بە سه‌ر دەستپێکی نوێترین ڕاپەڕین لە کوردستان و ئێران تێپەر دەبێت، بە بڕوای کارناسان و توێژەرانی کۆمەڵناسی بیانی و ناوخۆیی ئەو ڕاپەڕینە وەک رێنه‌سانسێک دەتوانێ پێناسە بکرێک کە لە دوو ئاستی فۆڕم و ناوەڕۆک کۆمەڵگەی خستۆتە ئاستێکی نوێوە، واوه‌تر سەری گەڕانەوەی نییە و دەتوانێ سەرەتای شۆرشێک بێت کە بنج و […]
ماركسی نوێ
ماركس لەگەڵ سۆسیالیستەكانی پێش خۆی و سۆسیالیستانی هاوسەردەمی خۆی جیاوازی بنەڕەتی هەبوو، بەو بڕوایەی كە لای ئەو سۆسیالیزم تەنیا بە ویست و خواست نابێ، چ ئەم ویستە هەڵبژاردنی ئازادانەی سۆسیالیزم بێت، یان بە زۆر و سەپاندن بێت، بۆیە سۆسیالیزم لە لای ماركس لە قۆناغی گونجاوی مێژوودا دێتەدی. بڕواكانی ماركس بەشێوەیەك بوو كە لەیەك كاتدا هەم […]
ژن، ژیان
پێشکه‌ش به دایکم “ئامین پیرۆتی”، ژنانی نیشتمان، ژینا و ژیناکان ژن، ژیان ژن مرۆڤ بە نێر و مێ دابەش دەکرێن و هەرکیان مرۆڤی همۆساپێنن. بوون و نەبوون له هەرکیانه‌وه دێ و هیچیان له‌ویتر بانتر و ژێرتر نییه. چیرۆکی خەیاڵی ئادەم و حەوا، تێگه‌یشتنی خودا- به‌نده، خالق و مه‌خلوق و بۆچوونی زۆرینه‌ی فه‌یله‌سووف و بیرمه‌ندی سه‌رگۆی […]
سه‌باره‌ت به ده‌سته‌واژه‌ی یه‌کسانیی
بیرمه‌ندی ئه‌مریکایی “ڕۆناڵد دوۆرکین” زۆر به شیاوی ئاوڕ له گه‌شه‌ی ناوه‌رۆکی ده‌سته‌واژه‌ی یه‌کسانیی ده‌داته‌وه، ناوبراو ئاماژه به یه‌کسانیی ده‌رفه‌ت و ئیمکانیاتی شارۆمه‌ندان ده‌دات؛ “دوۆرکین” بۆ سه‌لماندنی زه‌رووره‌تی ئه‌و ناوه‌رۆکه په‌نا ده‌باته به‌ر پڕه‌نسیپێکی باڵای ئیخلاق و زۆر که‌متر هاوشێوه‌ی “جۆن ڕۆڵس” پڕه‌نسیپی هاوکاریی شارۆمه‌ندان ده‌کاته پێوه‌ر، واوه‌تر ماڵئاوایی له پڕه‌نسیپی بڕیارنامه‌ی کۆمه‌ڵایه‌تی ده‌کات و ڕوانگه‌و […]
ئێکۆسۆسیالیزمی دیموکڕاسی (٢)
ئێکۆسۆسیالیزمی دیموکڕاسی گفتوگۆیه‌ک له گه‌ڵ د. مه‌نسور سۆهرابی، به‌شی ٢ و کۆتایی ئاماده‌کار: د. هیوا عه‌لیدوست هێما: باشه خۆ ئێمه ناتوانین ده‌ستبه‌رداری هه‌وڵ و چالاکییه‌کانمان بین. د. مه‌نسوور: به‌ڵێ، ئێمه وه‌کوو خۆمان ده‌بێ به‌ردە‌‌وام بین، به‌ڵام به‌و خوێندنه‌وه‌ی که من بۆ به‌شه‌ر و بۆ مرۆڤ هه‌مه، دواتر به پێی ئه‌و فاکتانه‌ی که ئه‌مڕۆ له به‌رده‌ستدان، […]
ئایا ئه‌رکی هونه‌ر “ته‌نیا” به‌رگری له ئازادییه؟
(ئاوڕدانه‌وه‌یه‌ک له داڕشتنی شاعێری به‌ڕێز حسه‌ین شه‌به‌ق) ژانڕی ستاتیکا و ئه‌ده‌بییات خاوه‌ن وزه‌یه‌کی سه‌رنجڕاکێشن؛ وزه‌یه‌ک بۆ ڕوانین، ئاماژه‌دان و ده‌ربڕینی خواست و خولیا گه‌وره‌کانی مرۆڤ وه‌ک تاک، به‌ڵام ئه‌و تاکه‌ی که له خۆیدا و بۆ خۆی تاکه و هاوکاتیش هه‌ڵگری خۆزگه، خه‌یاڵ و ترسه سه‌ره‌کییه‌کانی مرۆڤه به گشتیی. ئه‌وه ساڵانێکی زۆره که فه‌لسه‌فه زیاتر و […]
سوارە، بیرمەندێکی هێژا و نوێخواز!
سوارە، بیرمەندێکی هێژا و نوێخواز! سواره ئیلخانیزاده (1937-1976) گوڵبژێرێک لە ئافۆریزمەکان و دەربڕینە کورت و پڕ ماناکانی سوارە: *من ڕۆڵەی چیام، چۆن لە چیا کەمتر بم. *هیچ کەس شیاوی ئەوە نییە کە بە برسیەتی سەر بنێتە سەر سەرین. *بەڵام لە شەڕ ناخۆشتر ئەمەیە کە تەسلیمبوون و سەرشۆڕکردنمان پێناخۆش نەبێت. *دەردی زانین، گاهێ لە ئێشی نەزانین […]
پێشه‌کییه‌کی تیۆریک
پێشه‌کییه‌کی تیۆریک: عادڵ قادری (زه‌هاوی) ئه‌وه‌ی که ئه‌ده‌ب له ژێر ناوی جه‌نگ یان به‌رگری و به‌رخۆدان یان هه‌ر پێناسه‌یه‌کی دیکه‌ی لهو چه‌شنه بێت، زیاتر ناونانێکه که ده‌به‌سترێته‌وه به دوو دۆخ یان هۆکار؛ یه‌که‌میان ئه‌وه‌ی که کۆمه‌ڵگا یان نه‌ته‌وه‌یه‌ک له ناو فه‌زا و دۆخێکی جه‌نگیی به‌رده‌وامدا بێت و دووهه‌م ئه‌وه‌ی که کۆمه‌ڵگا یان زمان یان که‌لتوورێکی […]
ئەرکی هونەر بەرگری لە ئازادییە
لەو دەرفەتە کەڵک وەردەگرم بە کۆپلەیەک لە قسەکانی شاعیر و نووسەری ئازیز، فەریدون ئەرشەدی دەست پێدەکەم: “لەسەردەمانی سەرکەوتنی شۆڕشی گەلانی ئێران لە ساڵی ١٣٥٧ دا و بەڕێوەبردنی ئیدارەی شار و گوندەکانی لە لایەن خەڵک و حزبە سیاسییەکانەوە، هەر وەها لە پاش هێرشی هەمەلایەنەی دەوڵەتی مەرکەزیی ئێران بۆ کوردستان و بەرخۆدانی پێشمەرگە قارەمانەکانی گەل و نیشتمان، […]
نرخی ئازادی له دیدگای هونەرەوه
هەر لە میسریە کۆنەکانی سەردەمی فیرعەونه‌کانەوە هەتا ده‌گاته یۆنانیەکان، بیزەنتەکان و ڕۆمانەکانەوە، زۆر جار هونەری ڕادەربڕین لە مرۆڤ زە‌وت کراوە. هه‌رچەندەش هونەر بەدەست دەسەڵاتی حوکمڕانیەوە ناڵانبێتی، هێندەش هونەرمەند و هونەرەکەی کۆتی کۆیلەییان شکاندوە و دەرفەتی نوێیان بۆ دەربازبوون ڕه‌خساندووه. هێندە لە ڕووی پەیکەرتاشینه‌وە دەسەڵات هونەری ڕاکێشاوەتە ژێر فەرمانی خۆیەوە، هێندەش هونەرمەندانی تەلارسازی و ئەندازیاریی لە […]
کۆمه‌ڵه و یه‌کسانیی
گفتوگۆیه‌ک له ته‌ک به‌همه‌ن عه‌لیار سه‌باره‌ت به سه‌بکی مامه‌ڵه‌ی ڕێکخراوه‌ی سیاسی “کۆمه‌ڵه” له گه‌ڵ ده‌سته‌واژه‌ی سیاسی، ئیخلاقی و کۆمه‌ڵایه‌تیی “یه‌کسانی”دا. هێما: به‌ڕێز عه‌لیار هه‌روه‌ک زۆر بیرمه‌ند ئاماژه‌ی پێده‌ده‌ن، ئه‌وه له شۆڕشی فه‌ڕه‌نسه‌وه سێ ده‌سته‌واژه‌ی سه‌ره‌کی” ئازادی”، “یه‌کسانی” و “هاوپشتی”ن که چه‌شنی ئامڕاز و ماکی سیستمی کۆمهڵگهی مۆدێڕن ده‌ور ده‌گێڕن، ئێمه له ژماره‌ی پێشووی گۆڤاری هێمادا […]
پرسی شوناسی نەتەوەی کورد
گفتوگۆیه‌ک له گەڵ دوکتۆر شێرکۆ کرمانج گفتوگۆیه‌ک له ته‌ک دوکتۆر شێرکۆ کرمانج سه‌باره‌ت به پرسی شوناسی نه‌ته‌وه‌ی کورد. به‌ڕێز دوکتۆر شێرکۆ مامۆستای زانکۆیه و ئێستا له وڵاتی ئیماراتی عه‌ره‌بی له زانکۆی شاریقە سەرۆکی به‌شی په‌یوه‌ندییه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کانه. ئه‌م چاوپێکه‌وتنه له‌کۆتایی دیسامبری ٢٠٢١ له لایه‌ن دوکتۆر هیوا عه‌لیدوسته‌وه ئه‌نجام دراوه. هێما: با له سه‌ره‌تاوه ئاماژه به مێژووی […]